Historie nieznane: Emilia Sukertowa-Biedrawina

Emilia Sukertowa-Biedrawina (1887–1970)

Urodziła się 29 stycznia 1887 roku w Łodzi, w rodzinie fabrykanta i właściciela farbiarni Hugona Zacherta i Wiktorii z Gundenlachów. Była najstarszą z trojga dzieci. Po śmierci ojca, w 1897 roku, przeniosła się z rodziną do Warszawy. Tam podjęła naukę w II warszawskim gimnazjum rosyjskim.

W 1904 roku uzyskała świadectwo dojrzałości wraz z kwalifikacjami prywatnej nauczycielki i od 1905 roku prowadziła tajne nauczanie w Warszawie. Rozpoczęła wówczas naukę w prywatnej szkole sztuk pięknych „Conti”. W latach późniejszych studiowała w Akademii Eksportowej w Wiedniu.

Już jako nastolatka, przed I wojną światową, podjęła działalność w ruchu feministycznym. Była członkinią Towarzystwa Równouprawnienia Kobiet, które później przyjęło nazwę Stowarzyszenie Umysłowo Pracujących Kobiet.

W 1912 roku poślubiła kupca warszawskiego Stanisława Alfreda Sukerta i urodziła córkę Wandę.

Była jedną ze współzałożycielek Towarzystwa Opieki nad Ofiarami Wojny oraz została skarbnikiem Zarządu Zrzeszenia Plebiscytowego Ewangelików Polaków.

Przebywając w Warszawie opiekowała się Mazurami i Warmiakami uczestniczącymi w kursach dla agitatorów plebiscytowych. Wówczas poznała m.in. Bogumiła Linkę oraz Fryderyka Leyka.

Jako literatka, zadebiutowała w 1923 roku książką Legendy mazurskie.

Spisała oraz opracowała wiele legend, podań i baśni ludowych, m.in. Legendy nadprądnikowe, Diabeł na Mazurach w bajkach i podaniach.

Tworzyła również własne teksty: Baśń o miłości, zgodzie i pokoju; O biednym raku; O jeziorze Szeląg; O zaczarowanym zamku w rybnie.

W latach dwudziestych została skierowana na Działdowszczyznę, która przypadła Polsce bez plebiscytu.  Osiadła tam na stałe oraz zaangażowała się w szeroko zakrojoną akcję repolonizacyjną  redagując w latach 1924 – 1938 „Gazetę Mazurską” oraz „Kalendarz dla Mazurów”, który od 1932 drukowany był w wydawnictwie Pieniężnych w Olsztynie.

Na Łamach „Gazety” zamieszczała m.in. wiersze Michała Kajki, czy skróty „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza. Drukowała pieśni ludowe, materiały etnograficzne, utwory mazurskich poetów ludowych, opowiadania krajoznawcze, artykuły i opowiadania poświęcone przeszłości tego regionu.

Opisywała wydarzenia z historii Warmii i Mazur, dzieje miast i miasteczek, podejmowała tematy z zakresu kultury ludowej tej ziemi.

Treści dotyczące tematów mazurskich drukowała również w czasopismach warszawskich i pomorskich.

Zajmowała się świadomością narodową w mazurskiej i warmińskiej pieśni ludowej, działalnością Michała Pogorzelskiego, Jerzego Andrzeja Helwinga, Gustawa Gizewiusza, Wojciecha Kętrzyńskiego, Jana Liszewskiego.

Prowadziła aktywną działalność społeczno – oświatową. W Działdowie brała udział w urządzaniu Domu Ludowego (1922), Muzeum Mazurskiego (1927). Organizowała kursy rolniczo – gospodarskie dla młodzieży z Mazur i Warmii, które w 1930 roku zostały przekształcone w żeńską Państwową Szkołę Rolniczą w Malinowie.

28 kwietnia 1928 roku odbył się jej ślub z Józefem Biedrawą – dyrektorem Seminarium Nauczycielskiego w Działdowie.

W 1929 założyła w Warszawie Towarzystwo Przyjaciół Mazur.

Była kobietą bardzo pracowitą a jej dorobek naukowy, popularyzatorski i organizatorski w zakresie ukazania polskiej przeszłości jest ogromny. Już w okresie międzywojnia wśród historyków podejmujących tę tematykę zajmowała miejsce wyjątkowe. Uchodziła za wszechstronną znawczynię przeszłości tej ziemi.

Kierowała kołem krajoznawczym młodzieży przy działdowskim Seminarium Nauczycielskim i zachęcała młodych ludzi do badań regionalnych.

W 1939 roku Biedrawowie opuścili Działdowo i udali się do Warszawy. W pierwszych miesiącach wojny pracowali nad projektem organizacji szkolnictwa na Mazurach.

Niestety, w 1942 roku małżeństwo Biedrawów pod zmienionym nazwiskiem jako Zofia i Józef Bernatowiczowie musieli wyjechać z Warszawy, ścigani listami gończymi przez hitlerowców. Ukrywali się na terenie województwa lubelskiego i kieleckiego.

1944 roku w Krośnie zmarł Józef Biedrawa a jego żona wróciła do Działdowa. Po wojnie zamieszkała w Olsztynie.

W 1945 powierzono jej obowiązki sekretarza generalnego Instytutu Mazurskiego. Miała na początek zorganizować biuro, bibliotekę i archiwum.

Zarządzając Instytutem Pani Emilia wykazała niespożyte siły i poświęcenie w trakcie gromadzenia jego księgozbioru. Dzięki jej zapobiegliwości z bezładu powojennych czasów zostało uratowanych wiele cennych dzieł, rękopisów, niemieckich książek naukowych z bibliotek, plebanii ewangelickich i z rozproszonych zbiorów prywatnych. Wędrowała wzdłuż i wszerz Warmii i Mazur. Niekiedy towarzyszył jej Hieronim Skurpski jako dyrektor Muzeum Mazurskiego. Pisała o tym: „Chodziłam po zniszczonych lub opuszczonych domach, których drzwi stały otworem. Jeżeli znalazłam jakąś książkę związaną z regionem, słownik albo poszczególne tomy encyklopedii – zabierałam. W ten sposób zgromadziłam przeszło sto tomów, które stały się zaczątkiem biblioteki. Wszystkie druki mazurskie, rękopisy, maszynopisy, które uratowałam w Warszawie na antresoli, przywiozłam do Olsztyna i złożyłam jako depozyt.”

W 1945 roku urządziła wystawę pamiątek plebiscytowych z 1920 roku.

W 1948 roku będący dotąd samodzielną placówką Instytut Mazurski został przekształcony w Stację Naukową Instytutu Zachodniego w Poznaniu. Kierowniczką placówki została Sukertowa-Biedrawina.

Opracowała materiały przedstawiające walkę hitlerowców z ruchem polskim na Mazurach i Warmii, wydrukowała również rozprawę o Braciach Polskich na Mazurach. Odsłoniła kulisy wydawnicze „Gazety Mazurskiej” oraz „Kalendarza dla Mazurów” oraz przygotowała bibliografię Mazur i Warmii na lata 1945 – 1960.

W latach 1957 – 1965 redagowała kwartalnik „Komunikaty Mazursko – Warmińskie”.

Od 1955 roku należała do Związku Literatów Polskich a po przejściu na emeryturę, została honorowym prezesem Olsztyńskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Współpracowała z organizacjami, które przygotowywały kadrę przyszłych pracowników kultury na Mazurach.

Publicystyka jej autorstwa, jak i utwory z zakresu kultury ludowej, historii, dziejów miast i miasteczek, świadomości narodowej w mazurskich i warmińskich pieśniach ludowych czy o działalności wielu wybitnych twórców i działaczy polskich w Prusach liczy ponad 1800 tekstów.

Za swoją działalność, osiągnięcia oraz twórczość została odznaczona m.in. Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury, Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski czy Honorową odznaką „Zasłużony dla Warmii i Mazur”. W 1957 roku przyznano jej również nagrodę Prezydium Wojewódzkiej Rady Naukowej w Olsztynie za upowszechnianie kultury.

Jej wspomnienia Dawno i niedawno wydane po raz pierwszy w 1965 roku wyróżniają się w olsztyńskiej memuarystyce nadzwyczajną dbałością o formę literacką i dobór treści z własnego życia, mogące zainteresować nie tylko historyka.

Zmarła 27 grudnia 1970 roku w Pruszkowie, została pochowana w Alei Zasłużonych cmentarza komunalnego w Olsztynie przy ul. Poprzecznej. W rok po śmierci Wojewódzka Rada Narodowa podjęła uchwałę o ustanowieniu Emilii Sukertowej-Biedrawiny patronką Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie.

Źródła:

Niechaj Pani blaskiem świeci. Wspomnienia o Emilii Sukertowej-Biedrawinie, pod. red. Danieli Lewickiej, Wstęp i opracowanie Jan Chłosta, wyd. Biblioteka Olsztyńska nr 34, Olsztyn 1996

Literaci & literatura Warmii i Mazur, Józef Jacek Rojek, Fundacja Środowisk Twórczych w Olsztynie 2008

Olsztyńskie Biografie Literackie 1945-1988, Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, praca zbiorowa pod red. Jana Chłosty, Olsztyn 1991

Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra"