Historie nieznane: Władysława Knosała

Władysława Knosała (1908–1997)

Urodziła się w Płotowie Małym w dawnym powiecie bytowskim, w rodzinie Jana Styp-Rekowskiego, wybitnego działacza kaszubskiego, i Weroniki z Bruskich. Była ich piątym z jedenaściorga dzieci. Nadano jej imiona Władysława Weronika. Drugiego imienia nie używała.

W 1928 roku udała się do Leszna i po sześciu latach nauki ukończyła Seminarium Nauczycielskie. Od razu po ukończeniu szkoły podjęła pracę jako nauczyciel w Publicznej Szkole Powszechnej Męskiej. Prowadziła lekcje geografii i rysunków we wszystkich siedmiu klasach. Była również wychowawczynią trzeciej klasy.

W tym samym czasie brała udział w kursie z zakresu pracy kulturalno – oświatowej w Rogożnie Wielkopolskim, przeznaczonym dla nauczycieli, którzy mieli podjąć pracę oświatową w Niemczech.

Równocześnie zdała egzamin kwalifikacyjny przed specjalną komisją Kuratorium w Poznaniu i otrzymała skierowanie do pracy w polskiej szkole w Olsztynie. Ponieważ władze niemieckie nie udzieliły jej z początku zezwolenia na nauczanie w szkole, prowadziła zajęcia świetlicowe z młodzieżą.

Kiedy po roku pracy niemieckie władze oświatowe przyznały jej zezwolenie na nauczanie Władysława Knosała zaczęła prowadzić lekcje w klasach od pierwszej do czwartej oraz lekcje geografii, biologii i zajęć praktycznych z dziewczętami w starszych klasach.

W 1936 roku została członkiem Związku Polaków w Niemczech oraz Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Niemczech.

Kierownik Polsko – Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię, Paweł Jasiek, wystawił jej następującą opinię: Władysława Styp – Rekowska, obywatelka niemiecka, członkini Związku Polaków w Niemczech, nauczycielka dobra, lecz mało muzykalna. Zajmuje się pracą na świetlicy. Bardzo chętna i usłużna w poruczonych jej zadaniach pracy społecznej.

19 kwietnia 1938 roku odbył się ślub Władysławy z Ryszardem Knosałą, który był wówczas nauczycielem polskiej szkoły w Chaberkowie a następnie kierownikiem szkoły w Olsztynie. Wówczas Władysława przyjęła obywatelstwo polskie.

Rok po ślubie, wraz z grupą kobiet – żon pracowników olsztyńskiego Konsulatu i Banku Ludowego – Władysława Knosała została ewakuowana do Warszawy. Powróciła do Olsztyna w listopadzie 1939 roku i otrzymała wiadomość, że jej mąż został uwięziony w obozie koncentracyjnym pod Królewcem.

Po aresztowaniu Wandy Pieniężnej, żony redaktora i wydawcy „Gazety Olsztyńskiej”, opiekowała się córkami Pieniężnych do momentu aż władze hitlerowskie pozwoliły Marii, Ewie i Halinie wyjechać do Poznania.

9 kwietnia 1940 roku w Żelaznej pod Opolem Władysława Knosała urodziła córkę Zofię.  Dwa lata później odbyła karę – jeden miesiąc aresztu – w więzieniu koszalińskim za rzekome ukrywanie faktu, iż po zawarciu ślubu z Ryszardem Knosałą przyjęła obywatelstwo polskie.

19 lutego 1943 roku w Płotowie zmarła córka Knosałów, Zofia. Dwa lata później, w obozie koncentracyjnym w Dachau po zaszczepieniu pałeczką duru brzusznego, zmarł Ryszard Knosała.

Mimo ogromnych tragedii, które działy się w jej życiu osobistym oraz doświadczenia wojny, Władysława Knosała już w 1945 roku przystąpiła do organizowania polskiego szkolnictwa w Olsztynie.

Została również kierownikiem internatu i nauczycielką Gimnazjum Żeńskiego. Potem nauczała również w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących.

W 1954 roku zaangażowano ją do pracy w olsztyńskim oddziale „Słowa powszechnego” .

W 1957 roku otrzymała Złoty Krzyż Zasługi, rok później, w okręgu nr 16, obejmującym powiat reszelski, została wybrana radną Wojewódzkiej Rady Narodowej. Została również członkiem Podkomisji Kultury. Została również wybrana na członka zarządu Towarzystwa Miłośników Olsztyna.

W 1963 roku, podczas akademii z okazji utworzenia Związku Polaków w Niemczech, Władysławie Knosała przyznano Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Nakładem Ludowej Spółdzielni Wydawniczej w 1968 roku ukazała się książka Władysława Wacha Na kaszubskim szańcu, będąca sagą rodu Styp – Rekowskich.

W roku 1972 nakładem olsztyńskiej oficyny Pojezierze ukazał się tom wspomnień jej autorstwa pt. Była nas gromadka spora, określany wówczas jako należący do najlepszych polskich pamiętników współczesnych. Recenzenci opisywali go jako „rzetelny, wzruszający w sposób piękny, bez sentymentalnych czułostkowości, relacjonujący sprawy bardzo ważne”.

W 1994 roku została wydana druga książka wspomnieniowa Władysławy Knosała: Utrwalić pamięć. W formie aneksu zamieszczono jej wiersze „Rodzinna wieś”, „Rozmyślania”, „Ziemia kaszubska”, „Gdańskowi cześć”.

Na zbiórce kręgu seniorów ZHP przyznano jej stopień harcmistrza.

W Księdze Pamiątkowej: 50 lat II Liceum Ogólnokształcącego im. K.I. Gałczyńskiego w Olsztynie wydanej w 1995 roku został zamieszczony jej tekst pt. „Belfrem byłam czterdzieści cztery lata”.

Otrzymała wiele nagród i odznaczeń, m.in. honorową odznakę „Zasłużonym dla Warmii i Mazur”, Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego, nagrodę wojewódzką za upowszechnianie kultury, Medal Edukacji Narodowej, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski oraz Honorowy Medal Mazurka Dąbrowskiego. Jej nazwisko zostało wpisane do Księgi Honorowej Samorządu Mieszkańców Olsztyna – Miejskiej Rady Narodowej.

19 sierpnia 1997 roku Władysława Knosała zmarła w Bytowie po krótkiej chorobie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Olsztynie. Spoczęła na cmentarzu przy ul. Poprzecznej, obok prochów swego męża. Kilka miesięcy po jej śmierci, w klubie Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”  w Olsztynie odbyła się wieczornica poświęcona jej pracy pedagogicznej i działalności publicznej. Fragmenty prozy z książki Była nas gromadka spora odczytała aktorka Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie, Lubomira Tarapacka.

Źródła:

Literaci & literatura Warmii i Mazur, Józef Jacek Rojek, Fundacja Środowisk Twórczych w Olsztynie 2008

Nauczycielka ze sporek gromadki. Wspomnienia o Władysławie Knosała, Wstęp i opracowanie Jan Chłosta, red. tech. A. Taborski, Olsztyn 1998

Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra"