Historie nieznane: Wanda Pieniężna

Wanda Pieniężna (1897–1967)

Kazimiera Wanda Dembińska urodziła się w Żninie, w Wielkopolsce,  26 lutego 1897 roku. Jej ojciec, Konstanty, był listonoszem. Dziewczyna nie używała pierwszego imienia. Dla wszystkich była Wandą. Skończyła niemiecką szkołę średnią. Była zatrudniona w biurze prawnym. Polskie sprawy były jej bliskie o czym świadczy jej udział w Powstaniu Wielkopolskim.

Do Prus Wschodnich przyjechała w lutym 1920 roku. Najpierw pracowała w redakcji „Mazura” wychodzącego w Szczytnie, następnie zatrudniono ją w Konsulacie RP w Olsztynie.

Wanda poznała Seweryna Pieniężnego. Mężczyzna oświadczył się młodszej o 7 lat kobiecie, a ona się zgodziła. Joanna, matka Seweryna, nie była zadowolona z wybranki swojego syna. Chciała by ten ożenił się z Warmiaczką. Ostatecznie zaakceptowała Wandę, która ujęła ją swoją pracowitością. Wanda i Seweryn wzięli ślub 6 listopada 1920 roku w Żninie, rodzinnej miejscowości panny młodej. Uroczystość była skromna. A po niej młodzi wrócili do Olsztyna, w którym czekała na nich codzienność – modernizacja wydawnictwa przeprowadzana przez Seweryna oraz prace remontowe w ich wspólnym mieszkaniu przy ul. Młyńskiej.

Budynek przy Młyńskiej był nie tylko domem dla Pieniężnych, ale także miejscem pracy. Na pierwszym i drugim piętrze toczyło się życie rodzinne i towarzyskie. Na parterze była drukarnia, redakcja i księgarnia. W tym czasie Pieniężni prowadzili w Olsztynie dwie księgarnie – jedna zlokalizowana była przy ul. Młyńskiej, druga przy ul. Dolnokościelnej. Drugą z nich prowadziła Joanna Pieniężna.

Wanda pracowała w redakcji, ale nie spędzała w niej całego dnia. Zawsze była gotowa, by pomóc mężowi. Niejednokrotnie, gdy Wanda miała pomysł lepsze niż Seweryn, na rozwiązanie jakiegoś problemu, chcąc utrzymać autorytet męża i dodać mu wiary, przekazywała mu ów pomysł tak, by myślał on, że wpadł na niego sam.

Pieniężni byli zgodnym małżeństwem. Mieli wielu znajomych, których chętnie przyjmowali w domu, ale byli to wyłącznie Polacy. Pieniężni tworzyli trzon polskiej inteligencji w Olsztynie. Wanda, tak jak i jej mąż, uczestniczyła w życiu miasta. Oboje uczestniczyli w spotkaniach w Klubie Polskim. Jest taka fotografia przedstawiająca działaczy polskich w Prusach Wschodnich. Na nim dziesięciu mężczyzn i jedna kobieta – Wanda.

Pieniężnic cieszyli się szacunkiem Warmiaków. Zdanie Wandy brano pod uwagę przy swataniu panien. Zwracano się także z pytaniami dotyczącymi spraw urzędowych, prawnych i rodzinnych. We wspomnieniach Władysławy Knosały, Wanda zawsze była godna, dumna, niezwykle opanowana i spokojna.

Pieniężna była organizatorką towarzystw kobiecych w południowej Warmii. Przez kilka lat była panią sekretarz Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię. Wspólnie z Martą Pieczewską, Łucją Baczewską, Pelagią Pieniężną, Marią Zientarówną i Klarą Brzeszczyńską-Malewską utworzyły 16 kół towarzystw kobiecych. Panie urządzały kursy kroju u szycia połączone z nauką języka polskiego i wykładami na temat kultury polskiej. Urządzały także punkty porad prawnych i biblioteki we wsiach pod Olsztynem.

Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię było odpowiedzialne za miejscowe szkoły i wspierały nauczycieli w pracy pozaszkolnej. Dzięki temu udawało się urządzać okazjonalne uroczystości związane z polskimi rocznicami historycznymi i narodowymi.

Wybuch II wojny światowej dramatycznie wpłynął na losy rodziny Pieniężnych. 1 września władze hitlerowskie nałożyły na Seweryna areszt domowy. Wraz z innymi działaczami polskimi został zaangażowany do wykonywania prac porządkowych na terenie Olsztyna. Ale już 9 września wywieziono ich z Prus Wschodnich do obozu w Hohenbruch.

Wanda musiała opuścić mieszkanie przy ul. Młyńskiej. Wraz z najmłodszą córką Haliną, zamieszkała w Domu Polskim. Starsze córki przebywały w Wąbrzeźnie u rodziny Szczuków. Początek wojny był końcem działalności wydawnictwa oraz księgarni – na polecenie władz hitlerowskich polscy jeńcy rozebrali budynek przy ul. Młyńskiej.

Wanda nie załamywała się. Wraz z ks. Wacławem Osińskim, Anną Romanowską Ludwiką Stramkowską i jej córkami – Pelagią i Ireną pomagała polskim jeńcom. Przekazywały im ciepła odzież za co zostały aresztowane. Każda z nich stanęła przed sądem. Pieniężną skazano na 9 miesięcy pozbawienia wolności. Gdy przebywała w olsztyńskim areszcie, w dzień jej 45. Urodzin,  poinformowano ją o śmierci jej męża. Więzienny korytarz wypełnił jej się krzykiem rozpaczy. Seweryn miał zginąć podczas próby ucieczki. Wdowa nie wierzyła w takie wytłumaczenie. Za pomoc polskim jeńcom Wanda trafiła koncentracyjnego w Ravensbruck. Jej trzema córkami opiekowała się wówczas Władysława Knosalina. Ale w lutym 1940 roku przewieziono je do Poznania, do siostry wdowy.

Wanda Pieniężna przeżyła Ravensbruck, ale była w  złej kondycji. Schudła 38 kilogramów. Siostry katarzynki umieściły ją w szpitalu Mariackim. W dwa tygodnie miała nabrać sił.

W październiku 1940 roku Ewa, Maria i Halina ponownie spotkały się z matką. Rodzina zamieszkała w baraku przy ul. Lubelskiej. Miały do swojej dyspozycji 20 metrowe pomieszczenie. Nie było żadnych wygód. Wodę musiały czerpać ze studni. Wanda podjęła pracę w zakładzie wytwarzającym betonowe rury. Pół roku później jej przełożony zaproponował jej, by zamieszkała nad biurem. Wciąż nie było wygód, ale chociaż budynek był murowany.

W 1942 roku dotarła do Pieniężnych druzgocąca wiadomość. Konstanty, syn Wandy i Seweryna, zmarł na zapalenia płuc.                                                                                                                                                                                                                                          

Koniec wojny przyniósł Pieniężnej kolejny cios – śmierć najmłodszej córki. Halina zmarła 15 lipca 1945 roku na tyfus. Miała 16 lat.

Po wojnie Wanda zamieszkała przy ul. 22 Stycznia, następnie przeniosła się do domku nad Jeziorem Długim. Przeżycia wojenne nie złamały hartu ducha kobiety i jej chęci pomocy innym. Dzięki pomocy urzędników magistratu udało jej się otworzyć stołówkę publiczną dla blisko 300 osób. Zaczęła pracę w Urzędzie Ziemskim, była też sekretarzem i doradczynią Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Mazurski w sprawach rodzimej ludności. Pracowała także w Domu Książki, gdzie kierowała pracownicza Kasą Pracowniczą, była także przewodniczącą Rady Zakładowej.

W 1957 roku wystartowała w wyborach do Sejmu PRL. uzyskała 91,96 proc. Poparcia. Najwięcej w swoim okręgu. Była w klubie poselskim „Znak”. Skupiła się na pomocy ludności miejscowej.

Działała w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację czy Towarzystwie Łączności z Polonią. Nie stroniła od wypowiadania się w olsztyńskiej prasie. W 1960 roku w wywiadzie dla „Tygodnika Powszechnego” przypominała zasługi Jana Liszewskiego, swoich teściów Joanny i Seweryna Pieniężnych, ale i duchownych związanych z pismem, tj. Walentego Barczewskiego, Roberta Bilitewskiego, Hieronima Poetscha i Wacława Osińskiego. Mówiła wtedy: „Mimo przegranej, jaką poniosły plebiscyty, życie polskie tu nie zamarło. Już cztery miesiące po głosowaniu powstał Związek Polaków w Prusach Wschodnich, na podstawie wyborów wprowadzonych zostało dwóch Polaków do sejmu pruskiego: Jana Baczewskiego i Stanisława Sierakowskiego, w 1928 roku. Polacy zdołali wywalczyć ordynację szkolna i prawo do zakładania polskich szkół. Naszą prace kulturalno-oświatową przerwał wybuch wojny. Zniszczony został nie tylko dorobek materialny, lecz zginęli ludzie. Czas ten zapisał się w pamięci rodzin polskich na Warmii i Mazurach jako nieprzerwany ciąg krzywd i nieszczęść.”

Po zakończeniu wojny nie udało się wznowić wydawania „Gazety Olsztyńskiej”, w jej dawnej formie. Rozmowy na ten temat trwały, ale spełzły na niczym.

Wanda Pieniężna zmarła 25 stycznia 1967 roku w Olsztynie.

Źródła:

„Pieniężni na Warmii” Jan Chłosta, Towarzystwo Naukowe i Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 2020 Olsztyn

„Placówka Pieniężnach” Roman Wachowiec, Towarzystwo Przyjaciół Gazety Olsztyńskiej 1996, Olsztyn

Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach programu „Patriotyzm Jutra"